Dzieci z zaburzeniami sensorycznymi doświadczają świata inaczej niż ich rówieśnicy. Dla wielu z nich codzienne czynności, takie jak założenie ubrania, słuchanie muzyki czy nawet konsumowanie posiłków, mogą stać się wyzwaniem. Ludzkie zmysły pełnią kluczową rolę w postrzeganiu otoczenia, a każde zakłócenie w tym systemie wpływa na ogólne funkcjonowanie jednostki. W niniejszym artykule dokładnie przyjrzymy się zaburzeniom sensorycznym u dzieci, by uświadomić, jakie są ich przyczyny, objawy i jak można im pomóc. Cel jest prosty: zrozumienie i wsparcie dla tych, którzy widzą, słyszą i czują świat nieco inaczej.
Czym jest integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna, zgodnie z ogólnie przyjętą definicją, jest procesem, w którym bodźce sensoryczne są odpowiednio i skutecznie organizowane przez receptory systemów zmysłowych. To właśnie mózg, jako główny organ układu nerwowego, identyfikuje i interpretuje napływające sygnały, korzystając z dotychczasowych doświadczeń, aby zainicjować odpowiednią reakcję adaptacyjną. Kluczowe systemy zmysłowe, które mają znaczący wpływ na integrację sensoryczną, obejmują: wzrok, dotyk, słuch, równowagę oraz kinestezję, czyli zdolność odczuwania ruchu ciała w przestrzeni.
Jak długo trwa rozwój integracji sensorycznej u dziecka?
Rozwój integracji sensorycznej u dziecka to proces złożony i wieloetapowy, rozpoczynający się już w życiu płodowym. Właśnie w tym delikatnym okresie kształtują się fundamentalne systemy zmysłowe, takie jak układ przedsionkowy, odpowiedzialny za równowagę; proprioceptywny, który pozwala nam odczuwać i kontrolować położenie naszego ciała w przestrzeni; oraz dotykowy, będący naszą podstawową formą percepcji fizycznej otoczenia. Badania naukowe dowodzą, że już w łonie matki, te systemy zmysłowe zaczynają odbierać pierwsze bodźce i dostarczać informacje do rozwijającego się mózgu.
Po narodzinach rozwój integracji sensorycznej nabiera tempa. Dziecko poprzez stymulację bodźcami zewnętrznymi stopniowo ćwiczy swoje zdolności SI. Proces ten jest fundamentalny dla nauki koordynacji ruchów, rozwoju mowy, umiejętności społecznych, a nawet koncentracji. Chociaż większość podstawowych zdolności SI kształtuje się do około 8. roku życia, to ich doskonalenie trwa przez całe życie.
Zaburzenia sensoryczne u dzieci | Przyczyny
Istnieje wiele czynników mogących wpływać na wystąpienie zaburzeń sensorycznych u dzieci. Aby dokładnie je zidentyfikować, to specjalista musi przeprowadzić szczegółowy wywiad z rodzicami lub opiekunami malucha. Możliwe przyczyny mogą mieć swoje źródło już w okresie prenatalnym - dlatego też ważne jest przygotowanie informacji dotyczących ciąży oraz okoliczności porodu.
Nieprawidłowości w integracji sensorycznej u dziecka mogą wynikać m.in. z predyspozycji genetycznych, narażenia na substancje toksyczne i szkodliwe podczas ciąży (np. regularne przyjmowanie pewnych leków, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu), jak również komplikacji podczas narodzin (np. poród przy pomocy próżnociągu, niedotlenienie, wcześniactwo). W dalszej części życia dziecka, po narodzinach, zwraca się uwagę na takie aspekty, jak długotrwałe pobyty szpitalne, czynniki zewnętrzne czy ograniczone kontakty z rówieśnikami. Szacuje się, że obecnie zaburzenia sensoryczne mogą dotyczyć aż 20% populacji dziecięcej.
Zaburzenia sensoryczne u dzieci | Rodzaje
Aktualnie wyróżniamy trzy główne typy zaburzeń sensorycznych u dzieci. Bazą jest zaburzenie przetwarzania sensorycznego, w ramach którego można wskazać:
- zaburzenia w modulacji sensorycznej,
- zaburzenia w zakresie ruchu,
- zaburzenia w różnicowaniu sensorycznym.
Zaburzenia modulacji sensorycznej
Zaburzenia modulacji sensorycznej manifestują się poprzez trudności w regulowaniu i harmonizowaniu reakcji na bodźce docierające do nas przez zmysły. Dla osoby z tym typem zaburzenia, codzienne doświadczenia mogą być odbierane jako zbyt intensywne lub zbyt słabe, co sprawia, że reakcje na nie mogą być nieproporcjonalne w stosunku do bodźca.
Trzy kluczowe aspekty tego zaburzenia to:
- nadreaktywność, gdzie osoba reaguje zbyt silnie na bodźce;
- niedowrażliwość, kiedy reakcja na bodźce jest zbyt słaba lub opóźniona;
- poszukiwanie stymulacji zmysłowej, gdzie jednostka aktywnie poszukuje intensywnych bodźców, by zaspokoić swoje potrzeby sensoryczne.
Wszystkie te aspekty mają wpływ na codzienne funkcjonowanie jednostki i mogą wymagać specjalistycznej interwencji.
Zaburzenia ruchowe
Zaburzenia ruchowe są jednym z wyzwań, z którym borykają się niektóre osoby cierpiące na zaburzenia integracji sensorycznej. Ich podstawowym objawem jest dyspraksja - trudność w planowaniu i koordynacji ruchów. Dziecko bądź dorosły z dyspraksją może napotykać problemy podczas próby przeprowadzenia określonych gestów, co sprawia, że nawet proste czynności, takie jak zawiązywanie butów czy pisanie, stają się dla nich sporym wyzwaniem.
Ponadto, zaburzenia te mogą wpływać na codzienne życie jednostki w zakresie wykonywania rutynowych czynności. Osoby z dyspraksją często potrzebują więcej czasu na przyswojenie i automatyzację pewnych umiejętności ruchowych. Może to prowadzić do frustracji i obniżonej pewności siebie, dlatego wsparcie psychologa i indywidualne podejście w procesie terapii są kluczowe dla poprawy jakości ich życia.
Zaburzenia w różnicowaniu sensorycznym
Zaburzenia różnicowania sensorycznego stanowią specyficzne wyzwanie dla jednostek, które się z nimi borykają. Brak zdolności do właściwego rozpoznawania siły i intensywności odbieranych bodźców może wpływać na codzienne funkcjonowanie, ponieważ ich prawidłowa interpretacja jest kluczowa dla wielu aspektów życia. Dla osoby z takim zaburzeniem, dotyk czy dźwięk mogą być odbierane jako zbyt mocne lub zbyt słabe, co prowadzi do nieadekwatnych reakcji lub trudności w adaptacji do różnych sytuacji.
Wskutek tych trudności, system nerwowy nie jest w stanie skutecznie analizować i porównywać zróżnicowanych bodźców zmysłowych, co może prowadzić do błędów w percepcji. To z kolei często ma wpływ na interakcje społeczne, naukę czy wykonywanie codziennych czynności. Wspieranie i zrozumienie dla osób z tym rodzajem zaburzenia jest niezbędne, aby pomóc im lepiej funkcjonować w dziesiejszym, przebodźcowanym środowisku.
Zaburzenia SI i ich objawy
Podstawowe symptomy zaburzeń integracji sensorycznej obejmują:
- hiperaktywność,
- silne wahania emocjonalne,
- problemy z koordynacją ruchów i wzroku,
- wyzwania w pisaniu, rysowaniu i czytaniu,
- znacznie zmniejszoną aktywność fizyczną,
- niezdarność podczas wykonywania ruchów,
- wyzwania z koncentracją i skupieniem uwagi,
- kłopoty z rozpoznawaniem stron ciała i kierunku,
- trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami,
- nadwrażliwość lub niedowrażliwość na różne bodźce,
- nieprawidłowości w mowie, obniżone poczucie własnej wartości,
- problemy z wykonywaniem podstawowych czynności samoobsługowych.
W jakim wieku pojawiają się pierwsze objawy zaburzeń SI?
Pierwsze symptomy zaburzeń integracji sensorycznej mogą być widoczne już w okresie niemowlęcym, manifestując się poprzez częsty płacz, niepokój, a także problemy z ssaniem pokarmu. U rocznego lub dwuletniego dziecka, objawy te mogą ujawniać się w postaci ograniczonego wyboru pokarmów, braku akceptacji dla codziennych zabiegów pielęgnacyjnych - takich jak strzyżenie włosów czy obcinanie paznokci -, trudności z zasypianiem oraz wyjątkowo silnej reakcji na bodźce sensoryczne, prowadzącej do zwiększonej płaczliwości.
W przypadku stwierdzenia zaburzeń integracji sensorycznej u niemowląt, zalecane jest zastosowanie specjalistycznych wskazówek terapeutycznych - do takich należą m.in. modyfikacje w zakresie pielęgnacji i form zabawy.
Zaburzenia SI u dorosłych
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą utrzymywać się również w życiu dorosłym. Mimo, że rozwój systemów zmysłowych zakończył się w dzieciństwie, dysfunkcje z nimi związane zwykle są obecne przez całe życie, szczególnie jeśli nie zostały zdiagnozowane i leczone we wczesnym wieku. Takie nierozwiązane w dzieciństwie zaburzenia mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie dorosłych, którzy muszą zmagać się z powstałymi w rezultacie niedoborami.
Na przykład, zaburzenia schematu ciała, które nie zostały zidentyfikowane i leczone we wczesnym okresie rozwoju, mogą prowadzić do problemów z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych, zorientowaniem w przestrzeni czy poprawnym rozpoznawaniem kierunków. W celu identyfikacji podłoża swoich problemów, istnieje możliwość skorzystania z diagnostyki oraz terapii integracji sensorycznej dla dorosłych w specjalistycznych ośrodkach.
Terapia SI
Terapia integracji sensorycznej jest procesem indywidualnie dostosowanym do pacjenta. Nie ma jednego, uniwersalnego planu działania dostosowanego do potrzeb wszystkich pacjentów, ponieważ objawy i ich intensywność mogą się znacząco różnić w zależności od osoby. Z tego względu, dokładna diagnoza gra tutaj kluczową rolę. Ponadto, zaburzenia sensomotoryczne często wymagają bliskiej współpracy z rodzicami czy opiekunami, ponieważ niektóre ćwiczenia powinny być kontynuowane poza salą rehabilitacyjną, w domowym zaciszu.
Nadwrażliwość dotykowa jest częstym towarzyszem zaburzeń integracji sensorycznej, a także stanów takich jak spektrum autyzmu. W takich przypadkach, zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny jest szczególnie istotne. Każda sesja terapeutyczna nie powinna przekraczać 60 minut, aby uniknąć sensorycznego przeciążenia, które może przynieść efekty odwrotne od zamierzonych. Również podczas planowania ćwiczeń należy pamiętać, aby unikać ciągłej, intensywnej stymulacji tego samego systemu zmysłowego, co również może prowadzić do niepożądanych rezultatów.
Proces terapeutyczny w przypadku dzieci zazwyczaj jest długotrwały i zależny od typu i stopnia zaawansowania zaburzeń. Minimalny czas potrzebny na osiągnięcie pożądanych efektów szacuje się na około 6 miesięcy, zakładając regularną współpracę i spotkania co najmniej raz w tygodniu.
Zaburzenia sensoryczne są uleczalne, choć trudności mogą pojawiać się, gdy współistnieją z innymi zaburzeniami, takimi jak autyzm, zespół Aspergera czy choroby genetyczne. W takich przypadkach terapeuci skupiają się raczej na łagodzeniu objawów lub ich znaczącej redukcji.
Zaburzenia SI u dzieci | Podsumowanie
Podsumowując, zaburzenia integracji sensorycznej stanowią kompleksową kwestię wymagającą indywidualnego podejścia, dokładnej diagnozy oraz zaangażowania zarówno terapeuty, jak i opiekunów dziecka. Prawidłowo zdiagnozowane i traktowane mogą być uleczalne lub ich objawy znacząco złagodzone, co pozwala na lepszą adaptację i funkcjonowanie w codziennym życiu. Kluczowe jest rozpoczęcie terapii jak najwcześniej, aby wykorzystać plastyczność mózgu dziecka, ale również dorosłym z niezdiagnozowanymi wcześniej zaburzeniami nie należy odmawiać szansy na poprawę jakości życia. Współpraca, cierpliwość i konsekwencja są fundamentami, które mogą prowadzić do sukcesu w tej skomplikowanej, lecz niezmiernie ważnej sferze ludzkiego funkcjonowania.