Depresja u dziecka? To pojęcie nadal wydaje się wielu osobom trudne do zaakceptowania. W naszej kulturze zazwyczaj kojarzymy je z dorosłymi, coraz częściej również z nastolatkami. Dzieciństwo z kolei postrzegamy jako okres niekończącej się radości, zabawy i beztroski. Niestety, rzeczywistość nie zawsze jest tak idylliczna.
Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, że ich pociecha może zmagać się z depresją. Ta niewiedza prowadzi często do opóźnionej diagnozy i interwencji, co może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego dziecka. Tymczasem badania wskazują, że depresja dotyka około 1% dzieci w wieku przedszkolnym oraz 2% dzieci w wieku od sześciu do dwunastu lat.
Czym jest depresja?
Pod terminem depresja kryje się zaburzenie nastroju, obejmujące szeroki zakres problemów psychicznych, charakteryzujących się znacznymi wahaniami w stanie emocjonalnym.
Kiedy potocznie mówimy, że ktoś ma depresję, często myślimy o tym w kontekście zwykłego smutku lub przygnębienia. Jednak z medycznego punktu widzenia depresja to złożone zaburzenie, które wpływa na emocje, zachowania i zdolności poznawcze. Może również manifestować się objawami fizycznymi, w tym zmianami apetytu, zaburzeniami snu czy chronicznym zmęczeniem. Objawy depresji u dzieci mogą przejawiać się m.in. poprzez zmiany w zachowaniu, trudności w nauce oraz wycofanie społeczne. Wczesne rozpoznanie problemu jest kluczowe, aby zapewnić młodym pacjentom odpowiednie wsparcie i leczenie.
Depresja u dzieci | Statystyki
Dane mówiące o depresji wśród dzieci i młodzieży różnią się w zależności od źródła. Według raportu UNICEF z 2021 roku, zaburzenia psychiczne (w różnej formie) dotykały w Polsce 10,8% dzieci w wieku 10-17 lat, co przekłada się na około 409 tysięcy młodych ludzi. Natomiast, zgodnie z danymi Narodowego Funduszu Zdrowia, w 2021 roku około 630 tysięcy osób poniżej 18 roku życia w Polsce potrzebowało specjalistycznej opieki psychiatrycznej oraz psychologicznej. Ponadto, raport Rzecznika Praw Dziecka z 2021 roku (listopad) ujawnia, że znaczący odsetek dzieci na różnych etapach edukacji doświadcza silnego niezadowolenia z życia.
Te rozbieżności w przedstawionych statystykach mogą wynikać z braku pełnego rozpoznania problemu. Jeszcze w połowie XX wieku wierzono bowiem, że depresja nie dotyka młodych ludzi, ponieważ ich rozwój emocjonalny nie jest w pełni zakończony. Pojęcie depresji młodzieńczej zaczęło funkcjonować dopiero w 1966 roku.
Skąd się bierze depresja u dzieci?
Depresja u dzieci nie wynika z jednego czynnika biologicznego ani pojedynczego wydarzenia. Jest to skomplikowane zaburzenie, na które wpływa wiele różnych elementów. Genetyka odgrywa szczególnie istotną rolę w predyspozycjach do depresji. Badania pokazują, że u dzieci, których rodzice cierpią na to zaburzenie, pojawia się znacznie większe ryzyko jego wystąpienia.
Środowisko rodzinne jest kolejnym kluczowym czynnikiem. Rodzinna atmosfera i relacje w domu mają ogromny wpływ na zdrowie psychiczne dziecka. Nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków najbliższego otoczenia, przemoc domowa oraz przewlekła choroba jednego z rodziców bądź samego dziecka to tylko niektóre z czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju depresji. Młode osoby, które doświadczają takich sytuacji, często czują się bezradne i osamotnione.
Traumatyczne wydarzenia również odgrywają istotną rolę. Utrata bliskiej osoby, rozwód rodziców, a także sytuacje związane z psychologicznym, fizycznym czy seksualnym wykorzystywaniem, są głębokimi traumami, które mogą wywołać zaburzenia na poziomie psychicznym. Dzieci, które doświadczają takich trudności, mogą mieć problemy z przystosowaniem się do nowych sytuacji i często czuć się przytłoczone.
Co więcej, nadmierna odpowiedzialność i kontrola mogą również prowadzić do depresji. Dzieci obarczane zbyt dużą ilością obowiązków, przerastających ich możliwości, często czują się przytłoczone i bezradne. Nadmierna kontrola i emocjonalne odrzucenie przez rodziców z kolei mogą prowadzić do poczucia osamotnienia i niskiej samooceny, co sprzyja rozwojowi depresji.
Warunki socjoekonomiczne to kolejny czynnik mający znaczący wpływ na zdrowie psychiczne dzieci. Trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny mogą powodować chroniczny stres, który negatywnie wpływa na dobrostan emocjonalny dziecka. Młode osoby, które doświadczają takich trudności, zwykle mają ograniczony dostęp do wsparcia i zasobów, co zwiększa ich podatność na depresję.
Objawy depresji u dzieci | Jak rozpoznać depresję u swojej pociechy?
Rozpoznanie depresji u dzieci może być trudne, ponieważ w przeciwieństwie do dorosłych, tak młode osoby rzadko potrafią precyzyjnie opisać swoje uczucia i emocje. Dorośli zazwyczaj są w stanie zidentyfikować swoje obniżone nastroje, smutek czy niepokój, często nawet potrafią wskazać przyczyny tych stanów. Dzieci jednak przejawiają depresję w inny sposób.
Behawioralne i werbalne objawy depresji u dzieci
Depresja u dzieci często objawia się werbalnie przez wyrażanie poczucia odrzucenia („nikt mnie nie kocha”, „nikomu na mnie nie zależy”) oraz niską samoocenę („nie dam rady, jestem do niczego”). Zamiast typowego smutku, młode osoby mogą manifestować swoje stany emocjonalne poprzez różne formy zachowań. W szczególności dzieci z niepełnosprawnościami są bardziej narażone na depresję z powodu dyskryminacji i braku zrozumienia w środowisku szkolnym.
Maski somatyczne i inne nietypowe objawy depresji u dzieci
Wczesne zaburzenia depresyjne u dzieci rzadko przybierają formę prostą i często są zakamuflowane. Depresja u dzieci może objawiać się jako tzw. maski somatyczne – zaburzenia łaknienia (np. anoreksja, bulimia), problemy ze snem, bóle głowy, bóle brzucha, moczenie nocne czy nadmierne zmęczenie. Mogą pojawić się również fobie oraz zachowania destrukcyjne. W niektórych przypadkach dzieci kierują agresję ku sobie, co prowadzi do myśli samobójczych.
Zakłócenia w sferze emocji i funkcjonowania poznawczego
Depresja młodzieńcza charakteryzuje się zakłóceniami w sferze emocji, nastroju, zachowań oraz funkcjonowania poznawczego. Silne napięcie psychiczne, jakie towarzyszy depresji, może skłaniać dzieci do sięgania po alkohol czy narkotyki, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny choroby. Dlatego też, szybkie rozpoznanie problemu jest kluczowe.
Niestety, diagnozowanie depresji u dzieci nie jest łatwe z powodu braku ogólnych, obiektywnych kryteriów diagnostycznych i występowania nietypowych objawów.
Różnice między depresją u dzieci a innymi zaburzeniami
W młodszym wieku szkolnym dominującym objawem depresji może być niepokój, który objawia się rozdrażnieniem, rozproszeniem uwagi i nadmierną aktywnością, często błędnie diagnozowaną jako ADHD. Ważne jest, aby specjaliści byli wyczuleni na różnorodność symptomów depresji u dzieci i potrafili je odróżnić od innych zaburzeń, aby zapewnić odpowiednie leczenie i wsparcie.
Terapia i leczenie depresji u dzieci
Leczenie depresji u dzieci zazwyczaj obejmuje kombinację terapii psychologicznej oraz farmakologicznej, w zależności od nasilenia objawów i reakcji na początkowe metody terapii.
Głównym podejściem jest psychoterapia, która często zostaje wspomagana leczeniem farmakologicznym w momencie, w którym same interwencje psychologiczne nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Decyzję o wprowadzeniu leków podejmuje lekarz psychiatra dziecięcy, który ocenia, jakie środki będą najbezpieczniejsze i najbardziej efektywne dla młodego pacjenta.
Terapia indywidualna z małymi dziećmi jest specyficzna, ponieważ wymaga zaangażowania jego rodziców. Opiekunowie uczą się, jak wspierać dziecko cierpiące na depresję i jak skutecznie reagować na jego potrzeby. Terapia dla najmłodszych często przyjmuje formę zabawy, pozwalającej maluchom nawiązywać kontakty z rówieśnikami i radzić sobie z emocjami. Przykładowo, poprzez rysowanie czy odgrywanie scenek młode osoby uczą się wyrażania swoich uczuć i rozmowy o nich. Bajki terapeutyczne są również skutecznym narzędziem w pracy z dziećmi – pomagają im utożsamiać się z bohaterami i szukać razem z nimi rozwiązań problemów.
W przypadku nastolatków podejście terapeutyczne wygląda nieco inaczej. Tutaj najczęściej stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), której skuteczność została potwierdzona licznymi badaniami. Terapia ta opiera się na szczerej rozmowie i budowaniu zaufania między pacjentem, a terapeutą. Młody człowiek odkrywa podłoże swoich zaburzeń oraz uczy się rozpoznawać i wyrażać tłumione uczucia. Psycholog z kolei zadaje pytania, które mają skłonić nastolatka do refleksji nad swoimi myślami i emocjami, pomagając mu zrozumieć mechanizmy rządzące jego umysłem.
Depresja u dzieci | Podsumowanie
Skuteczność leczenia depresji zależy od zaangażowania wszystkich stron: pacjenta, jego rodziny oraz terapeuty. Ważne jest, aby zarówno młody człowiek, jak i jego opiekunowie, byli cierpliwi oraz gotowi do długoterminowej współpracy. Warto być przygotowanym na fakt, że proces terapeutyczny będzie trwał wiele miesięcy (czasem i lat), oraz że nawet po zakończeniu leczenia istnieje ryzyko nawrotu choroby.
Kluczowe jest, aby nie bać się poszukiwania pomocy. Depresji nie da się wyleczyć jednym spotkaniem – wymaga to czasu. Najważniejsze to otworzyć się na możliwości, jakie daje terapia i skorzystać z dostępnych form pomocy, aby zapewnić dziecku zdrowe i szczęśliwe życie.
Bibliografia:
Depresja u dzieci. Jak ją rozpoznać i leczyć? [w:] https://www.fundacjaavalon.pl/abc/depresja-u-dzieci (dostęp 24.07.2024)
Januszewska, E. Depresja, osamotnienie a przeżyta trauma u dzieci i młodzieży. Wyzwania i problemy społeczeństwa w XXI wieku. Tom I, 97.
Kołodziejczyk M., Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna [w:] Psychoterapia 2, 2008.